Jumat, 16 November 2012

CANDRA


CANDRA TEMANTEN PUTRI

Binarung swarane pradangga munya ngarangin keplok imbal angedasih, nuli ana ganda arum mangambar ngebaki jroning bale winangun, datan watawis dangu ana teja manther sasada lanang gedhene, den kedhepake ilang tejane kasengguh hapsari ing kasuwargan ingkang tumurun mring madya pada arsa andum kabagyan, satuhu punikata tejane Sri atmaja temanten Putri ingkang mijil saking sasana tepas wangi arsa manjing ing sasana pahargyan.
Mabyor-mabyor busananira ingkang hangimba busananira prameswari nata, marma kalamun katempuking Ywang candra pating galebyar pating calarot pindha kartika asilih pernah. Amucang kanginan dennya lumaksana membat madya lumenggang ing warih, lembeyan merah kasimpir riyak hanggajah oling.
Prapteng madyane pawiwahan kagyat kagara wekasan kang apindha sitaresmi nenggih mustikane pawiwahan, dupi anguningani sanggyaning para tamu ingkang sampun lenggah satata pepak sinaraja kaya handhayong-dhayongna pancak sujine bale winangun. Marma kapanduking raos ingkang tumanem jroning kalbu kadi karem karaban ing memanis sinandhing kastuba manik, ingkang satuhu datan kena cinitra ing ukara.
Prapteng unggyan ingkang tinuju, rising atmaja temanten putrid sigra kalenggahaken aneng sasana rinengga, kinapit patah sakembaran ingkang wus samapta ing gati sawega ing dhiri. Ing astanira wus angasta gantal ingkang winastan gondhang kasih, ingkang sampun linambaran mantran-mantran sakti, guna kasantikan, guna kawijayan, guna pangasihan, kayata jaran gyang, semar mesem truna lele lsp.
Dhasar Sri Atmaja Temanten Putri wanudya ayu rupane karengga ing busana. Nalika samana mangagem busana kang sinulam benang kencana awangun lunging gadhung rumambat ngrawit. Agegelung malang awangun bokor mengkurep, acecundhuk mentul tinata runtut akrya patut. Asesemek sekar melathi rinonce awangun wulan tumanggal, sinartan tiba dhadha tinumpangaken ing pamidhangan kanan, ngalewer prapteng jaja, ebah-ebah kalamun ginawe lumampah, marma kalamun katiyubing maruta manda ngambar gandanira nganti ndumugi wanjawine pangurakan.
Weweging pranaja pindha cengkir ngadhing piningit, yayah hanjebol-jebolnya mekak madya ingkang minangka setu bandane sarira. Kicating canela ingkang tinaretes sarwa retna, kalamun cinandra pindha wredhu hanggra sasra ingkang lumaku ing wanci pangklong.
Datan watawis dangu risang atmaja temanten putri wus kalenggahaken aneng kursi rinengga, semuning wardaya sajak kuciwa karana dennya angrantu jejaka tumaruna ingkang minangka gegantilane nala miwah memaniking netra ingkang dereng prapta.
Nalika samana ingkang putra temanten putri wus lenggah kanthi anggana raras. 

CANDRANE AWAK

Alise : nanggal sapisan
Athi-athine : ngudhup turi
Bangkekane : nawon kemit
Bathuke : nyela cendhane
Dedege : ngringin sungsang
Drijine : mucuk eri
Eseme : pahit madu, kaya madu, pinastika
Gulune : ngolan-olan, ngelung gadung
Idepe : tumengeng tawang
Irunge : mbangir, kencana pinantar, ngudup mlati
Lakune : macan luwe
Lambeane : mblarak sempal, merak kasimpir, nyigar jambe
Lambene : nggula satemplik, manggis karengat
Lengene : nggandhewa pinentang
Mripate : ndamar kanginan, blalak-blalak, bawang sabungkul
Pakulitane : ireng manis, ngulit langsep
Pamulune : prada binabar, ambengle kiris
Pawakane : ramping, gagah pidegsa
Pipine : duren sajuring
Polatane : ruruh jatmika
Praene : sumunar
Pundhake : nraju mas
Rambute : ngembang bakung, ngandan-andan
Sinome : mbibis mabur, micis wuncar
Swarane : ngombak banyu
Untune : miji timun, ngelar kombang
Ulate : sumeh / sumunar

Kamis, 08 November 2012

AKSARA JAWA



AKSARA CARAKAN / NGLEGENA


Aksara Jawa sing isih wutuh tanpa sandhangan.

Huruf pasangan (Aksara pasangan)

Pasangan dipakai untuk menekan vokal konsonan di depannya. Sebagai contoh, untuk menuliskan mangan sega (makan nasi) akan diperlukan pasangan untuk "se" agar "n" pada mangan tidak bersuara. Tanpa pasangan "s" tulisan akan terbaca manganasega (makanlah nasi).
Tatacara penulisan Jawa Hanacaraka tidak mengenal spasi, sehingga penggunaan pasangan dapat memperjelas kluster kata.
Berikut ini adalah daftar pasangan:
PASANGAN

Catatan:
  1. Aksara pasangan ditulis di bawah aksara konsonan akhir suku kata sebelumnya, kecuali aksara pasangan ha, sa, dan pa yang ditulis di belakang aksara konsonan akhir suku kata di depannya.
  2. Aksara ha, ca, ra, wa, dha, ya, tha, dan nga tidak dapat diberi aksara pasangan atau tidak dapat menjadi aksara sigegan (aksara konsonan penutup suku kata). Dalam hal ini aksara sigegan ha diganti wignyan, aksara sigegan ra diganti layar, dan aksara sigegan nga diganti cecak, dan hampir tidak ada suku kata yang berakhir sigegan ca, wa, dha, ya, dan tha.
  3. Aksara nya hanya dapat menjadi akasara sigegan untuk bunyi nasal ñ, yaitu kata yang suku pertamanya berakhiran huruf 'n' dan kata keduanya berawalan huruf 'c' atau 'j'. Misal: kanca, panca, blanja, kanji, dll.
  4. Aksara pasangan ka, na, dan la, memiliki variasi aksara pasangan kedua, yaitu ketika diberi 'suku', cakra, keret, atau pengkal, bentuk aksara pasangan itu diubah terlebih dahulu menjadi aksara utuh seperti aksara pokok masing-masing, kemudian baru diberi suku/cakra/keret/pengkal yang dirangkaikan di bawah bagian akhir aksara pasangan itu seperti pada aksara nglegananya. 
SANDHANGAN



Sandangan Bunyi Vokal
Nama Sandhangan Aksara Jawa Keterangan
Wulu
Javanese script - Wulu.png
tanda vokal i. Ditulis di atas aksara. Apabila selain wulu juga terdapat sandangan yang lain, sandangan wulu digeser sedikit ke kiri.
Pepet
Javanese script - Pepet.png
tanda vokal e. Ditulis di atas aksara. Apabila selain pepet juga terdapat sandangan layar, sandangan peper digeser sedikit ke kiri dan sandangan layar ditulis di sebelah kanan pepet. Apabila selain pepet terdapat sandangan cecak, sandangan cecak ditulis di dalam sandangan pepet. Aksara 'ra' dan 'la' tidak dapat dikenai sandhangan ini, melainkan mereka memiliki aksara khusus untuk suku kata 're' dan 'le' yaitu 'cerek' dan 'leled'.
Suku
Javanese script - Suku.png
tanda vokal u. Ditulis di bawah aksara. Apabila yang diberi sandangan suku itu aksara pasangan ka, na, dan la, bentuk aksara pasangan itu diubah terlebih dahulu menjadi aksara utuh seperti aksara pokok masing-masing, kemudian sandangan suku baru dirangkaikan di bawah bagian akhir aksara pasangan itu.
Taling
Javanese script - Taling.png
tanda vokal é. Ditulis di sebelah kiri (di depan) aksara.
Taling Tarung
Javanese script - Taling tarung.png
tanda vokal o. Ditulis mengapit aksara (taling ditulis di depan aksara, tarung ditulis di belakang aksara) yang dibubuhi sandangan, dan juga aksara pasangannya (jika ada)
 
Sandangan Penanda Kosonan Penutup Suku Kata
Nama Sandhangan Aksara Jawa Keterangan
Wignyan
Javanese script - Wignyan.png
tanda ganti konsonan h. Ditulis di sebelah kanan (di belakang) aksara.
Layar
Javanese script - Layar.png
tanda ganti konsonan r. Ditulis di atas aksara.
Cecak
Javanese script - Cecak.png
tanda ganti konsonan ng. Ditulis di atas aksara. Bila aksara yang dibubuhi sandangan cecak itu merupakan suku kata yang berunsurkan vokal i, maka sandangan cecak ditulis di sebelah kanan (di belakang) sandangan wulu; bila aksara yang dibubuhi sandangan cecak itu merupakan suku kata yang berunsurkan vokal e, maka sandangan cecak ditulis di dalam sandangan pepet,
Pangkon
Javanese script - Pangkon.png
tanda penghilang vokal (penanda aksara mati, aksara konsonan penutup suku kata/aksara panyigeging wanda), selain itu juga dapat dipakai sebagai pembatas bagian kalimat atau rincian yang belum selesai, senilai dengan tanda koma di dalam ejaan Latin; terakhir, sandangan pangkon dipakai untuk menghindarkan penulisan pasangan aksara yang bersusun lebih dari dua tingkat. Ditulis di sebelah kanan (di belakang) aksara.

Penanda gugus konsonan

Penanda gugus konsonan (sandhangan wyanjana) merupakan penanda aksara konsonan yang dilekatkan pada konsonan lain di dalam suatu suku kata. Penanda gugus konsonan di dalam aksara Jawa ada lima. Aksara yang sudah diberi satu penanda gugus konsonan tidak dapat diberi penanda gugus konsonan yang lain.
Nama penanda Aksara Jawa Keterangan
Cakra
Javanese script - Cakra.png
tanda ganti gugus konsonan -ra (mis. 'kra'). Ditulis di bawah aksara. Tidak dapat diberi sandangan pepet (harus diganti dengan keret). Apabila yang diberi cakra itu aksara pasangan ka, na, dan la, bentuk aksara pasangan itu diubah terlebih dahulu menjadi aksara utuh seperti aksara pokok masing-masing, kemudian penanda cakra baru dirangkaikan di bawah bagian akhir aksara pasangan itu.
Keret/ceret
Javanese script - Cakra keret.png
tanda ganti gugus konsonan -re (mis. 'kre'). Ditulis di bawah aksara. Sebagai ganti cakra yang mendapat sandangan pepet. Apabila yang diberi keret itu aksara pasangan ka, na, dan la, bentuk aksara pasangan itu diubah terlebih dahulu menjadi aksara utuh seperti aksara pokok masing-masing, kemudian penanda keret baru dirangkaikan di bawah bagian akhir aksara pasangan itu.
Péngkal
Javanese script - Pengkal.png
tanda ganti gugus konsonan -ya (mis. 'kya'). Ditulis serangkai di belakang aksara. . Apabila yang diberi pengkal itu aksara pasangan ka, na, dan la, bentuk aksara pasangan itu diubah terlebih dahulu menjadi aksara utuh seperti aksara pokok masing-masing, kemudian penanda pengkal baru dirangkaikan di bawah bagian akhir aksara pasangan itu.
Panjingan wa
Pasangan Wa.png
tanda ganti gugus konsonan -wa (mis. 'kwa'). Sama dengan pasangan aksara wa
Panjingan la
Pasangan La.png
tanda ganti gugus konsonan -la (mis. 'kla'). Sama dengan pasangan aksara la
Tanda-tanda Baca (pratandha)
Tanda baca Aksara Jawa Keterangan
Adeg-adeg
Javanese script - Adeg-adeg.png
tanda awal kalimat
Pada lingsa
Javanese script - Pada lingsa.png
tanda koma
Pada lungsi
Javanese script - Pada lungsi.png
tanda titik
Pada pangkat
Javanese script - Pada pangkat.png
penanda angka
Pada guru
Javanese script - Pada guru.png
Awalan surat/cerita
Pada pancak
Javanese script - Pada pancak.png
Akhir surat/cerita
Pada luhur
Javanese script - Pada luhur.png
Awal surat untuk derajat lebih tinggi
Pada madya
Javanese script - Pada madya.png
Awal surat untuk derajat sebaya
Pada andhap
Javanese script - Pada andhap.png
Awal surat untuk derajat lebih rendah
Purwa pada
Javanese script - Purwa pada.png
Awalan tembang
Madya pada
Javanese script - Madya pada.png
Tengah tembang (bait)
Wasana pada
Javanese script - Wasana pada.png
Akhir tembang

 

Huruf utama (aksara murda)

Pada aksara hanacaraka memiliki bentuk murda (hampir setara dengan huruf kapital) berjumlah sembilan buah yang seringkali digunakan untuk menuliskan kata-kata yang menunjukkan nama gelar, nama diri, nama geografi, nama lembaga pemerintah, dan nama lembaga berbadan hukum. Aksara murda ini tidak dapat dipakai sebagai penutup suku kata (sigegan).
Aturan pemakaian aksara murda: suku pertama biasanya yang dikapitalisasi (ditulis dengan aksara murda), namun apabila tidak tersedia aksara murda untuk suku pertama, maka suku kedua yang dikapitalisasi. Apabila tidak tersedia aksara murda untuk suku kedua, maka suku ketiga yang dikapitalisasi, dan seterusnya. Awal kalimat tidak perlu ditulis menggunakan huruf kapital. Contoh: Dipanegara, karena tidak ada aksara murda untuk "di", maka suku kata kedua ("pa")-lah yang ditulis dengan aksara murda: Berikut ini adalah aksara murda serta aksara pasangannya:
Aksara murda

Tidak semua aksara yang terdaftar di dalam carakan ada aksara murdanya. Karena keterbatasan jumlah aksara murda dibanding huruf kapital Latin, maka pemakaian aksara murda tidak identik dengan pemakaian huruf kapital di dalam ejaan Latin.

AKSARA SWARA
Aksara suara (aksara swara) berjumlah tujuh buah. Aksara suara digunakan untuk menuliskan aksara vokal yang menjadi suku kata, terutama yang berasal dari bahasa asing, untuk mempertegas pelafalannya. Aksara suara tidak dapat dijadikan sebagai aksara pasangan sehingga aksara sigegan yang terdapat di depannya harus dimatikan dengan pangkon. Walaupun demikian aksara suara dapat diberi sandhangan wignyan, layar, dan cecak.
Aksara swara
Javanese script - A.png
A
Javanese script - E.png
E
Javanese script - I.png
I
Javanese script - O.png
O
Javanese script - U.png
U

Huruf tambahan (aksara rèkan)

Aksara rekaan (aksara rekan) berjumlah lima buah. Aksara rekaan dipakai untuk menuliskan aksara konsonan pada kata-kata asing (khususnya bahasa Arab) yang masih dipertahankan seperti aslinya. Aksara rekaan dapat menjadi aksara pasangan, dapat diberi pasangan, serta dapat diberi sandhangan seperti keduapuluh aksara dasar.
Aksara rèkan
Javanese script - Kha.png
Kha
Javanese script - Dza.png
Dza
Javanese script - Fa.png
Fa / Va
Javanese script - Za.png
Za
Javanese script - Gha.png
Gha

Tanda-tanda Baca (pratandha)


Tanda baca Aksara Jawa Keterangan
Adeg-adeg
Javanese script - Adeg-adeg.png
tanda awal kalimat
Pada lingsa
Javanese script - Pada lingsa.png
tanda koma
Pada lungsi
Javanese script - Pada lungsi.png
tanda titik
Pada pangkat
Javanese script - Pada pangkat.png
penanda angka
Pada guru
Javanese script - Pada guru.png
Awalan surat/cerita
Pada pancak
Javanese script - Pada pancak.png
Akhir surat/cerita
Pada luhur
Javanese script - Pada luhur.png
Awal surat untuk derajat lebih tinggi
Pada madya
Javanese script - Pada madya.png
Awal surat untuk derajat sebaya
Pada andhap
Javanese script - Pada andhap.png
Awal surat untuk derajat lebih rendah
Purwa pada
Javanese script - Purwa pada.png
Awalan tembang
Madya pada
Javanese script - Madya pada.png
Tengah tembang (bait)
Wasana pada
Javanese script - Wasana pada.png
Akhir tembang