GAMBUH
(Langkah Catur Sembah)
|
48
|
Samengko ingsun tutur
Sembah catur supaya lumuntur
Dhihin raga, cipta, jiwa, rasa,
kaki
Ing kono lamun tinemu
Tandha nugrahaning Manon
|
Kelak saya bertutur,
Empat macam sembah supaya
dilestarikan;
Pertama; sembah raga, kedua;
sembah cipta, ketiga; sembah jiwa, dan keempat;
sembah rasa, anakku !
Di situlah akan bertemu dengan
pertanda anugrah Tuhan.
|
49
|
Sembah raga punika
Pakartine wong amagang laku
Susucine asarana saking warih
Kang wus lumrah limang wektu
Wantu wataking weweton
|
Sembah raga adalah
Perbuatan orang yang lagi magang
“olah batin”
Menyucikan diri dengan sarana air,
Yang sudah lumrah misalnya lima
waktu
Sebagai rasa menghormat waktu
|
50
|
Inguni uni durung
Sinarawung wulang kang sinerung
Lagi iki bangsa kas ngetokken
anggit
Mintokken kawignyanipun
Sarengate elok elok
|
Zaman dahulu belum
pernah dikenal ajaran yang penuh
tabir,
Baru kali ini ada orang
menunjukkan hasil rekaan,
memamerkan ke-bisa-an nya
amalannya aneh aneh
|
51
|
Thithik kaya santri Dul
Gajeg kaya santri brai kidul
Saurute Pacitan pinggir pasisir
Ewon wong kang padha nggugu
Anggere padha nyalemong
|
Kadang seperti santri “Dul”
(gundul)
Bila tak salah, seperti santri
wilayah selatan
Sepanjang Pacitan tepi pantai
Ribuan orang yang percaya.
Asal-asalan dalam berucap
|
52
|
Kasusu arsa weruh
Cahyaning Hyang kinira yen karuh
Ngarep arep urub arsa den kurebi
Tan wruh kang mangkono iku
Akale kaliru enggon
|
Keburu ingin tahu,
cahaya Tuhan dikira dapat
ditemukan,
Menanti-nanti besar keinginan
(mendapatkan anugrah) namun gelap mata
Orang tidak paham yang demikian
itu
Nalarnya sudah salah kaprah
|
53
|
Yen ta jaman rumuhun
Tata titi tumrah tumaruntun
Bangsa srengat tan winor lan laku
batin
Dadi nora gawe bingung
Kang padha nembah Hyang Manon
|
Bila
zaman dahulu,
Tertib teratur
runtut harmonis
sariat
tidak dicampur aduk dengan olah batin,
jadi
tidak membuat bingung
bagi
yang menyembah Tuhan
|
54
|
Lire sarengat iku
Kena uga ingaran laku
Dhingin ajeg kapindone ataberi
Pakolehe putraningsun
Nyenyeger badan mrih kaot
|
Sesungguhnya sariat itu
dapat disebut olah,
yang bersifat ajeg dan tekun.
Anakku, hasil sariat adalah dapat
menyegarkan badan
agar lebih baik,
|
55
|
Wong seger badanipun
Otot daging kulit balung sungsum
Tumrah ing rah memarah
Antenging ati
Antenging ati nunungku
Angruwat ruweding batos
|
badan, otot, daging, kulit dan
tulang sungsumnya menjadi segar,
Mempengaruhi darah, membuat tenang
di hati.
Ketenangan hati membantu
Membersihkan kekusutan batin
|
56
|
Mangkono mungguh ingsun
Ananging ta sarehne asnafun
Beda beda panduk pandhuming dumadi
Sayektine nora jumbuh
Tekad kang padha linakon
|
Begitulah menurut ku !
Tetapi karena orang itu
berbeda-beda,
Beda pula garis nasib dari Tuhan.
Sebenarnya tidak cocok
tekad yang pada dijalankan itu
|
57
|
Nanging ta paksa tutur
Rehne tuwa tuwase mung catur
Bok lumuntur lantaraning reh utami
Sing sapa temen tinemu
Nugraha geming kaprabon
|
Namun terpaksa memberi nasehat
Karena sudah tua kewajibannya
hanya memberi petuah.
Siapa tahu dapat lestari menjadi
pedoman tingkah laku utama.
Barang siapa bersungguh-sungguh
akan
mendapatkan anugrah kemuliaan dan
kehormatan.
|
58
|
Samengko sembah kalbu
Yen lumintu uga dadi laku
Laku agung kang kagungan Narapati
Patitis tetesing kawruh
Meruhi marang kang momong
|
Nantinya, sembah
kalbu itu
jika berkesinambungan juga
menjadi olah spiritual.
Olah (spiritual) tingkat tinggi
yang dimiliki Raja.
Tujuan ajaran ilmu ini;
untuk memahami yang mengasuh diri
(guru sejati/pancer)
|
59
|
Sucine tanpa banyu
Mung nyunyuda mring hardaning
kalbu
Pambukane tata titi ngati ati
Atetep telaten atul
Tuladan marang waspaos
|
Bersucinya tidak menggunakan air
Hanya menahan nafsu di hati
Dimulai dari perilaku yang
tertata, teliti dan hati-hati (eling dan waspada)
Teguh, sabar dan tekun,
semua menjadi watak dasar,
Teladan bagi sikap waspada.
|
60
|
Mring jatining pandulu
Panduk ing ndon dedalan satuhu
Lamun lugu legutaning reh maligi
Lageane tumalawung
Wenganing alam kinaot
|
Dalam penglihatan yang sejati,
Menggapai sasaran dengan tata cara
yang benar.
Biarpun sederhana tatalakunya dibutuhkan
konsentrasi
Sampai terbiasa mendengar suara
sayup-sayup dalam keheningan
Itulah, terbukanya “alam lain”
|
61
|
Yen wus kambah kadyeku
Sarat sareh saniskareng laku
Kalakone saka eneng ening eling
Ilanging rasa tumlawung
Kono adiling Hyang Manon
|
Bila telah mencapai seperti itu,
Saratnya sabar segala tingkah
laku.
Berhasilnya dengan cara;
Membangun kesadaran, mengheningkan
cipta, pusatkan fikiran kepada energi Tuhan.
Dengan hilangnya rasa sayup-sayup,
di situlah keadilan Tuhan terjadi. (jiwa memasuki alam gaib rahasia Tuhan)
|
62
|
Gagare ngunggar kayun
Tan kayungyun mring ayuning kayun
Bangsa anggit yen ginigit nora
dadi
Marma den awas den emut
Mring pamurunging kalakon
|
Gugurnya jika menuruti kemauan
jasad (nafsu)
Tidak suka dengan indahnya
kehendak rasa sejati,
Jika merasakan keinginan yang
tidak-tidak akan gagal.
Maka awas dan ingat lah
dengan yang membuat gagal tujuan
|
63
|
Samengko kang tinutur
Sembah katri kang sayekti katur
Mring Hyang Sukma sukmanen saari
ari
Arahen dipun kacakup
Sembaling jiwa sutengong
|
Nanti yang diajarkan
Sembah ketiga yang
sebenarnya diperuntukkan kepada Hyang sukma (jiwa).
Hayatilah dalam kehidupan
sehari-hari
Usahakan agar mencapai sembah jiwa
ini anakku !
|
64
|
Sayekti luwih perlu
Ingaranan pepuntoning laku
Kalakuwan tumrap kang bangsaning
batin
Sucine lan awas emut
Mring alaming lama maot
|
Sungguh lebih penting, yang
disebut sebagai ujung jalan
spiritual,
Tingkah laku olah batin, yakni
menjaga kesucian dengan awas dan
selalu ingat akan alam nan abadi kelak.
|
65
|
Ruktine ngangkah ngukut
Ngiket ngruket triloka kakukut
Jagad agung ginulung lan jagad
alit
Den kandel kumadel kulup
Mring kelaping alam kono
|
Cara menjaganya dengan menguasai,
mengambil, mengikat, merangkul erat tiga jagad yang dikuasai.
Jagad besar tergulung oleh jagad
kecil,
Pertebal keyakinanmu anakku !
Akan kilaunya alam tersebut.
|
66
|
Kaleme mawi limut
Kalamatan jroning alam kanyut
Sanyatane iku kanyatan kaki
Sejatine yen tan emut
Sayekti tan bisa awor
|
Tenggelamnya rasa melalui suasana
“remang berkabut”,
Mendapat firasat dalam alam yang
menghanyutkan,
Sebenarnya hal itu kenyataan,
anakku !
Sejatinya jika tidak ingat
Sungguh tak bisa “larut”
|
67
|
Pamete saka luyut
Sarwa sareh saliring panganyut
Lamun yitna kayitnan kang mitayani
Tarlen mung pribadinipun
Kang katon tinonton kono
|
Jalan keluarnya dari luyut (batas
antara lahir dan batin)
Tetap sabar mengikuti “alam yang
menghanyutkan”
Asal hati-hati dan waspada yang
menuntaskan tidak lain hanyalah diri pribadinya
yang tampak terlihat di situ
|
68
|
Nging away salah surup
Kono ana sajatining urub
Yeku urub pangareb uriping budi
Sumirat sirat narawung
Kadya kartika katonton
|
Tetapi jangan salah mengerti
Di situ ada cahaya sejati
Ialah cahaya pembimbing,
energi penghidup akal budi.
Bersinar lebih terang dan
cemerlang,
tampak bagaikan bintang
|
69
|
Yeku wenganing kalbu
Kabukane kang wengku winengku
Wewengkone wis kawengku neng
sireki
Nging sira uga kawengku
Mring kang pindha kartika byor
|
Yaitu membukanya pintu hati
Terbukanya yang kuasa-menguasai
(antara cahaya/nur dengan jiwa/roh).
Cahaya itu sudah kau (roh) kuasai
Tapi kau (roh) juga dikuasai
oleh cahaya yang seperti bintang
cemerlang.
|
70
|
Samengko ingsun tutur
Gantya sembah ingkang kaping catur
Sembah rasa karasa wosing dumadi
Dadine wis tanpa tuduh
Mung kalawan kasing batos
|
Nanti ingsun ajarkan,
Beralih sembah yang
ke empat.
Sembah rasa terasalah
hakekat kehidupan.
Terjadinya sudah tanpa petunjuk,
hanya dengan kesentosaan batin
|
71
|
Kalamun durung lugu
Aja pisan wani ngaku aku
Antuk siku kang mangkono iku kaki
Kena uga wenang muluk
Kalamun wus padha melok
|
Apabila belum bisa membawa diri,
Jangan sekali-kali berani
mengaku-aku,
mendapat laknat yang demikian itu
anakku !
Artinya, seseorang berhak berkata
apabila sudah mengetahui dengan nyata.
|
72
|
Meloke ujar iku
Yen wus ilang sumelanging kalbu
Amung kandel kumandel
Amarang ing takdir
Iku den awas den emut
Den memet yen arsa momot
|
Menghayati pelajaran ini
Bila sudah hilang keragu-raguan
hati.
Hanya percaya dengan
sungguh-sungguh kepada takdir
itu harap diwaspadai, diingat,
dicermati bila ingin menguasai
seluruhnya.
|
73
|
Pamoting ujar iku
Kudu santosa ing budi teguh sarta
sabar tawekal legaweng ati
Trima lila ambeg sadu
Weruh wekasing dumados
|
Melaksanakan petuah itu
Harus kokoh budipekertinya
Teguh serta sabar
tawakal lapang dada
Menerima dan ikhlas apa adanya
sikapnya dapat dipercaya
Mengerti “sangkan paraning
dumadi”.
|
74
|
Sabarang tindak tanduk
Tumindake lan sakadaripun,
Den ngaksama kasisipaning sesami,
Sumimpanga ing laku dur,
Hardaning budi kang ngrodon.
|
Segala tindak tanduk
dilakukan ala kadarnya,
memberi maaf atas kesalahan
sesama,
menghindari perbuatan tercela,
(dan) watak angkara yang besar.
|
75
|
Dadya weruh iya dudu,
Yeku minangka pandaming kalbu,
Ingkang buka ing kijab bullah
agaib,
Sesengkeran kang sinerung,
Dumunung telenging batos.
|
Sehingga tahu baik dan buruk,
Demikian itu sebagai ketetapan
hati,
Yang membuka penghalang/tabir
antara insan dan Tuhan,
Tersimpan dalam rahasia,
Terletak di dalam batin.
|
76
|
Rasaning urip iku,
Krana momor pamoring sawujud,
Wujudollah sumrambah ngalam
sakalir,
Lir manis kalawan madu,
Endi arane ing kono.
|
Rasa hidup itu
dengan cara manunggal dalam satu
wujud,
Wujud Tuhan meliputi alam semesta,
bagaikan rasa manis dengan madu.
Begitulah ungkapannya.
|
77
|
Endi manis endi madu,
Yen wis bisa nuksmeng pasang semu,
Pasamoaning hebing kang Mahasuci,
Kasikep ing tyas kacakup,
Kasat mata lair batos.
|
Mana manis mana madu,
apabila sudah bisa menghayati
gambaran itu,
Bagaimana pengertian sabda Tuhan,
Hendaklah digenggam di dalam hati,
sudah jelas dipahami secara lahir dan batin.
|
78
|
Ing batin tan kaliru
Kedhap kilap liniling ing kalbu,
Kang minangka colok celaking Hyang
Widhi,
Widadaning budi sadu,
Pandak panduking liru nggon.
|
Dalam batin tak keliru,
Segala cahaya indah dicermati
dalam hati,
Yang menjadi petunjuk dalam
memahami hakekat Tuhan,
Selamatnya karena budi (bebuden)
yang jujur (hilang nafsu),
Agar dapat merasuk beralih
“tempat”.
|
79
|
Nggonira mrih tulus,
Kalaksitaning reh kang rinuruh,
Nggyanira mrih wiwal warananing
gaib,
Paranta lamun tan weruh,
Sasmita jatining endhog.
|
Agar usahamu berhasil,
Dapat menemukan apa yang dicari,
upayamu agar dapat melepas
penghalang kegaiban,
Apabila kamu tidak paham ;
lihatlah tentang bagaimana terjadinya telur.
|
80
|
Putih lan kuningipun,
Lamun arsa titah,
titah teka mangsul,
Dene nora mantra-mantra yen ing
lair,
Bisa aliru wujud,
Kadadeyane ing kono.
|
Putih dan kuningnya,
bila akan mewujud (menetas),
wujud datang berganti,
tak disangka-sangka,
bila kelahirannya
dapat berganti wujud,
Kejadiannya di situ !
|
81
|
Istingarah tan metu,
Lawan istingarah tan lumebu,
Dene ing njro wekasane dadi njawi,
Rasakna kang tuwajuh,
Aja kongsi kabasturon.
|
Dipastikan tidak keluar,
juga tidak masuk,
Kenyataannya yang di dalam
akhirnya menjadi di luar,
Rasakan sunguh-sungguh,
Jangan sampai terlanjur tak bisa
memahami.
|
82
|
Karana yen kebanjur,
Kajantaka tumekeng saumur,
Tanpa tuwas yen tiwasa ing dumadi,
Dadi wong ina tan weruh,
Dheweke den anggep dayoh.
|
Sebab apabila sudah terlanjur,
akan tak tenang sepanjang hidup,
tidak ada gunanya bila kelak mati,
Menjadi orang hina yang bodoh,
dirinya sendiri malah dianggap
tamu.
|
| |
|