PUPUH GAMBAUH
Pupuh gambuh ing serat wedhatama menika wonten 35 pada, inggih menika pada 48 dumugi pada 82
| 
   GAMBUH
  (Langkah Catur Sembah)  | 
 ||
| 
   48  | 
  
   Samengko ingsun tutur Sembah catur supaya lumuntur Dhihin raga, cipta, jiwa, rasa,
  kaki Ing kono lamun tinemu Tandha nugrahaning Manon  | 
  
   Kelak saya bertutur, Empat macam sembah supaya
  dilestarikan; Pertama; sembah raga, kedua;
  sembah cipta, ketiga; sembah jiwa, dan keempat;
  sembah rasa, anakku ! Di situlah akan bertemu dengan pertanda anugrah Tuhan.  | 
 
| 
   49  | 
  
   Sembah raga punika Pakartine wong amagang laku Susucine asarana saking warih Kang wus lumrah limang wektu Wantu wataking weweton  | 
  
   Sembah raga adalah Perbuatan orang yang lagi magang
  “olah batin” Menyucikan diri dengan sarana air, Yang sudah lumrah misalnya lima
  waktu Sebagai rasa menghormat waktu  | 
 
| 
   50  | 
  
   Inguni uni durung Sinarawung wulang kang sinerung Lagi iki bangsa kas ngetokken
  anggit Mintokken kawignyanipun Sarengate elok elok  | 
  
   Zaman dahulu belum pernah dikenal ajaran yang penuh
  tabir, Baru kali ini ada orang
  menunjukkan hasil rekaan, memamerkan ke-bisa-an nya amalannya aneh aneh  | 
 
| 
   51  | 
  
   Thithik kaya santri Dul Gajeg kaya santri brai kidul Saurute Pacitan pinggir pasisir Ewon wong kang padha nggugu Anggere padha nyalemong  | 
  
   Kadang seperti santri “Dul”
  (gundul) Bila tak salah, seperti santri
  wilayah selatan Sepanjang Pacitan tepi pantai Ribuan orang yang percaya. Asal-asalan dalam berucap  | 
 
| 
   52  | 
  
   Kasusu arsa weruh Cahyaning Hyang kinira yen karuh Ngarep arep urub arsa den kurebi Tan wruh kang mangkono iku Akale kaliru enggon  | 
  
   Keburu ingin tahu, cahaya Tuhan dikira dapat
  ditemukan, Menanti-nanti besar keinginan
  (mendapatkan anugrah) namun gelap mata Orang tidak paham yang demikian
  itu Nalarnya sudah salah kaprah  | 
 
| 
   53  | 
  
   Yen ta jaman rumuhun Tata titi tumrah tumaruntun Bangsa srengat tan winor lan laku
  batin Dadi nora gawe bingung Kang padha nembah Hyang Manon  | 
  
   Bila
  zaman dahulu, Tertib teratur
  runtut harmonis sariat
  tidak dicampur aduk dengan olah batin, jadi
  tidak membuat bingung bagi
  yang menyembah Tuhan  | 
 
| 
   54  | 
  
   Lire sarengat iku Kena uga ingaran laku Dhingin ajeg kapindone ataberi Pakolehe putraningsun Nyenyeger badan mrih kaot  | 
  
   Sesungguhnya sariat itu dapat disebut olah,
  yang bersifat ajeg dan tekun. Anakku, hasil sariat adalah dapat
  menyegarkan badan agar lebih baik,  | 
 
| 
   55  | 
  
   Wong seger badanipun Otot daging kulit balung sungsum Tumrah ing rah memarah Antenging ati Antenging ati nunungku Angruwat ruweding batos  | 
  
   badan, otot, daging, kulit dan
  tulang sungsumnya menjadi segar, Mempengaruhi darah, membuat tenang
  di hati. Ketenangan hati membantu Membersihkan kekusutan batin  | 
 
| 
   56  | 
  
   Mangkono mungguh ingsun Ananging ta sarehne asnafun Beda beda panduk pandhuming dumadi Sayektine nora jumbuh Tekad kang padha linakon  | 
  
   Begitulah menurut ku ! Tetapi karena orang itu
  berbeda-beda, Beda pula garis nasib dari Tuhan. Sebenarnya tidak cocok tekad yang pada dijalankan itu  | 
 
| 
   57  | 
  
   Nanging ta paksa tutur Rehne tuwa tuwase mung catur Bok lumuntur lantaraning reh utami Sing sapa temen tinemu Nugraha geming kaprabon  | 
  
   Namun terpaksa memberi nasehat Karena sudah tua kewajibannya
  hanya memberi petuah. Siapa tahu dapat lestari menjadi
  pedoman tingkah laku utama. Barang siapa bersungguh-sungguh
  akan mendapatkan anugrah kemuliaan dan
  kehormatan.  | 
 
| 
   58  | 
  
   Samengko sembah kalbu Yen lumintu uga dadi laku Laku agung kang kagungan Narapati Patitis tetesing kawruh Meruhi marang kang momong  | 
  
   Nantinya, sembah
  kalbu itu jika berkesinambungan juga
  menjadi olah spiritual. Olah (spiritual) tingkat tinggi
  yang dimiliki Raja. Tujuan ajaran ilmu ini; untuk memahami yang mengasuh diri
  (guru sejati/pancer)  | 
 
| 
   59  | 
  
   Sucine tanpa banyu Mung nyunyuda mring hardaning
  kalbu Pambukane tata titi ngati ati Atetep telaten atul Tuladan marang waspaos  | 
  
   Bersucinya tidak menggunakan air Hanya menahan nafsu di hati Dimulai dari perilaku yang
  tertata, teliti dan hati-hati (eling dan waspada) Teguh, sabar dan tekun, semua menjadi watak dasar, Teladan bagi sikap waspada.  | 
 
| 
   60  | 
  
   Mring jatining pandulu Panduk ing ndon dedalan satuhu Lamun lugu legutaning reh maligi Lageane tumalawung Wenganing alam kinaot  | 
  
   Dalam penglihatan yang sejati, Menggapai sasaran dengan tata cara
  yang benar. Biarpun sederhana tatalakunya dibutuhkan
  konsentrasi Sampai terbiasa mendengar suara
  sayup-sayup dalam keheningan Itulah, terbukanya “alam lain”  | 
 
| 
   61  | 
  
   Yen wus kambah kadyeku Sarat sareh saniskareng laku Kalakone saka eneng ening eling Ilanging rasa tumlawung Kono adiling Hyang Manon  | 
  
   Bila telah mencapai seperti itu, Saratnya sabar segala tingkah
  laku. Berhasilnya dengan cara; Membangun kesadaran, mengheningkan
  cipta, pusatkan fikiran kepada energi Tuhan. Dengan hilangnya rasa sayup-sayup,
  di situlah keadilan Tuhan terjadi. (jiwa memasuki alam gaib rahasia Tuhan)  | 
 
| 
   62  | 
  
   Gagare ngunggar kayun Tan kayungyun mring ayuning kayun Bangsa anggit yen ginigit nora
  dadi Marma den awas den emut Mring pamurunging kalakon  | 
  
   Gugurnya jika menuruti kemauan
  jasad (nafsu) Tidak suka dengan indahnya
  kehendak rasa sejati, Jika merasakan keinginan yang
  tidak-tidak akan gagal. Maka awas dan ingat lah dengan yang membuat gagal tujuan  | 
 
| 
   63  | 
  
   Samengko kang tinutur Sembah katri kang sayekti katur Mring Hyang Sukma sukmanen saari
  ari Arahen dipun kacakup Sembaling jiwa sutengong  | 
  
   Nanti yang diajarkan Sembah ketiga yang
  sebenarnya diperuntukkan kepada Hyang sukma (jiwa). Hayatilah dalam kehidupan
  sehari-hari Usahakan agar mencapai sembah jiwa
  ini anakku !  | 
 
| 
   64  | 
  
   Sayekti luwih perlu Ingaranan pepuntoning laku Kalakuwan tumrap kang bangsaning
  batin Sucine lan awas emut Mring alaming lama maot  | 
  
   Sungguh lebih penting, yang disebut sebagai ujung jalan
  spiritual, Tingkah laku olah batin, yakni menjaga kesucian dengan awas dan
  selalu ingat akan alam nan abadi kelak.  | 
 
| 
   65  | 
  
   Ruktine ngangkah ngukut Ngiket ngruket triloka kakukut Jagad agung ginulung lan jagad
  alit Den kandel kumadel kulup Mring kelaping alam kono  | 
  
   Cara menjaganya dengan menguasai,
  mengambil, mengikat, merangkul erat tiga jagad yang dikuasai. Jagad besar tergulung oleh jagad
  kecil, Pertebal keyakinanmu anakku ! Akan kilaunya alam tersebut.  | 
 
| 
   66  | 
  
   Kaleme mawi limut Kalamatan jroning alam kanyut Sanyatane iku kanyatan kaki Sejatine yen tan emut Sayekti tan bisa awor  | 
  
   Tenggelamnya rasa melalui suasana
  “remang berkabut”, Mendapat firasat dalam alam yang
  menghanyutkan, Sebenarnya hal itu kenyataan,
  anakku ! Sejatinya jika tidak ingat Sungguh tak bisa “larut”  | 
 
| 
   67  | 
  
   Pamete saka luyut Sarwa sareh saliring panganyut Lamun yitna kayitnan kang mitayani Tarlen mung pribadinipun Kang katon tinonton kono  | 
  
   Jalan keluarnya dari luyut (batas
  antara lahir dan batin) Tetap sabar mengikuti “alam yang
  menghanyutkan” Asal hati-hati dan waspada yang
  menuntaskan tidak lain hanyalah diri pribadinya yang tampak terlihat di situ  | 
 
| 
   68  | 
  
   Nging away salah surup Kono ana sajatining urub Yeku urub pangareb uriping budi Sumirat sirat narawung Kadya kartika katonton  | 
  
   Tetapi jangan salah mengerti Di situ ada cahaya sejati Ialah cahaya pembimbing, energi penghidup akal budi. Bersinar lebih terang dan
  cemerlang, tampak bagaikan bintang  | 
 
| 
   69  | 
  
   Yeku wenganing kalbu Kabukane kang wengku winengku Wewengkone wis kawengku neng
  sireki Nging sira uga kawengku Mring kang pindha kartika byor  | 
  
   Yaitu membukanya pintu hati Terbukanya yang kuasa-menguasai
  (antara cahaya/nur dengan jiwa/roh). Cahaya itu sudah kau (roh) kuasai Tapi kau (roh) juga dikuasai oleh cahaya yang seperti bintang
  cemerlang.  | 
 
| 
   70  | 
  
   Samengko ingsun tutur Gantya sembah ingkang kaping catur Sembah rasa karasa wosing dumadi Dadine wis tanpa tuduh Mung kalawan kasing batos  | 
  
   Nanti ingsun ajarkan, Beralih sembah yang
  ke empat. Sembah rasa terasalah
  hakekat kehidupan. Terjadinya sudah tanpa petunjuk, hanya dengan kesentosaan batin  | 
 
| 
   71  | 
  
   Kalamun durung lugu Aja pisan wani ngaku aku Antuk siku kang mangkono iku kaki Kena uga wenang muluk Kalamun wus padha melok  | 
  
   Apabila belum bisa membawa diri, Jangan sekali-kali berani
  mengaku-aku, mendapat laknat yang demikian itu
  anakku ! Artinya, seseorang berhak berkata
  apabila sudah mengetahui dengan nyata.  | 
 
| 
   72  | 
  
   Meloke ujar iku Yen wus ilang sumelanging kalbu Amung kandel kumandel Amarang ing takdir Iku den awas den emut Den memet yen arsa momot  | 
  
   Menghayati pelajaran ini Bila sudah hilang keragu-raguan
  hati. Hanya percaya dengan
  sungguh-sungguh kepada takdir itu harap diwaspadai, diingat, dicermati bila ingin menguasai
  seluruhnya.  | 
 
| 
   73  | 
  
   Pamoting ujar iku Kudu santosa ing budi teguh sarta
  sabar tawekal legaweng ati Trima lila ambeg sadu Weruh wekasing dumados  | 
  
   Melaksanakan petuah itu Harus kokoh budipekertinya Teguh serta sabar tawakal lapang dada Menerima dan ikhlas apa adanya
  sikapnya dapat dipercaya Mengerti “sangkan paraning
  dumadi”.  | 
 
| 
   74  | 
  
   Sabarang tindak tanduk Tumindake lan sakadaripun, Den ngaksama kasisipaning sesami, Sumimpanga ing laku dur, Hardaning budi kang ngrodon.  | 
  
   Segala tindak tanduk dilakukan ala kadarnya, memberi maaf atas kesalahan
  sesama, menghindari perbuatan tercela, (dan) watak angkara yang besar.  | 
 
| 
   75  | 
  
   Dadya weruh iya dudu, Yeku minangka pandaming kalbu, Ingkang buka ing kijab bullah
  agaib, Sesengkeran kang sinerung, Dumunung telenging batos.  | 
  
   Sehingga tahu baik dan buruk, Demikian itu sebagai ketetapan
  hati, Yang membuka penghalang/tabir
  antara insan dan Tuhan, Tersimpan dalam rahasia, Terletak di dalam batin.  | 
 
| 
   76  | 
  
   Rasaning urip iku, Krana momor pamoring sawujud, Wujudollah sumrambah ngalam
  sakalir, Lir manis kalawan madu, Endi arane ing kono.  | 
  
   Rasa hidup itu dengan cara manunggal dalam satu
  wujud, Wujud Tuhan meliputi alam semesta, bagaikan rasa manis dengan madu.
  Begitulah ungkapannya.  | 
 
| 
   77  | 
  
   Endi manis endi madu, Yen wis bisa nuksmeng pasang semu, Pasamoaning hebing kang Mahasuci, Kasikep ing tyas kacakup, Kasat mata lair batos.  | 
  
   Mana manis mana madu, apabila sudah bisa menghayati
  gambaran itu, Bagaimana pengertian sabda Tuhan, Hendaklah digenggam di dalam hati,
  sudah jelas dipahami secara lahir dan batin.  | 
 
| 
   78  | 
  
   Ing batin tan kaliru Kedhap kilap liniling ing kalbu, Kang minangka colok celaking Hyang
  Widhi, Widadaning budi sadu, Pandak panduking liru nggon.  | 
  
   Dalam batin tak keliru, Segala cahaya indah dicermati
  dalam hati, Yang menjadi petunjuk dalam
  memahami hakekat Tuhan, Selamatnya karena budi (bebuden)
  yang jujur (hilang nafsu), Agar dapat merasuk beralih
  “tempat”.  | 
 
| 
   79  | 
  
   Nggonira mrih tulus, Kalaksitaning reh kang rinuruh, Nggyanira mrih wiwal warananing
  gaib, Paranta lamun tan weruh, Sasmita jatining endhog.  | 
  
   Agar usahamu berhasil, Dapat menemukan apa yang dicari, upayamu agar dapat melepas
  penghalang kegaiban, Apabila kamu tidak paham ;
  lihatlah tentang bagaimana terjadinya telur.  | 
 
| 
   80  | 
  
   Putih lan kuningipun, Lamun arsa titah, titah teka mangsul, Dene nora mantra-mantra yen ing
  lair, Bisa aliru wujud, Kadadeyane ing kono.  | 
  
   Putih dan kuningnya, bila akan mewujud (menetas), wujud datang berganti, tak disangka-sangka, bila kelahirannya dapat berganti wujud, Kejadiannya di situ !  | 
 
| 
   81  | 
  
   Istingarah tan metu, Lawan istingarah tan lumebu, Dene ing njro wekasane dadi njawi, Rasakna kang tuwajuh, Aja kongsi kabasturon.  | 
  
   Dipastikan tidak keluar, juga tidak masuk, Kenyataannya yang di dalam
  akhirnya menjadi di luar, Rasakan sunguh-sungguh, Jangan sampai terlanjur tak bisa
  memahami.  | 
 
| 
   82  | 
  
   Karana yen kebanjur, Kajantaka tumekeng saumur, Tanpa tuwas yen tiwasa ing dumadi, Dadi wong ina tan weruh, Dheweke den anggep dayoh.  | 
  
   Sebab apabila sudah terlanjur, akan tak tenang sepanjang hidup,
  tidak ada gunanya bila kelak mati, Menjadi orang hina yang bodoh, dirinya sendiri malah dianggap
  tamu.  | 
 
Vidio tembang: https://youtu.be/Tl0QdrhJm5k
Tidak ada komentar:
Posting Komentar