PUPUH GAMBAUH
Pupuh gambuh ing serat wedhatama menika wonten 35 pada, inggih menika pada 48 dumugi pada 82
GAMBUH
(Langkah Catur Sembah) |
||
48 |
Samengko ingsun tutur Sembah catur supaya lumuntur Dhihin raga, cipta, jiwa, rasa,
kaki Ing kono lamun tinemu Tandha nugrahaning Manon |
Kelak saya bertutur, Empat macam sembah supaya
dilestarikan; Pertama; sembah raga, kedua;
sembah cipta, ketiga; sembah jiwa, dan keempat;
sembah rasa, anakku ! Di situlah akan bertemu dengan pertanda anugrah Tuhan. |
49 |
Sembah raga punika Pakartine wong amagang laku Susucine asarana saking warih Kang wus lumrah limang wektu Wantu wataking weweton |
Sembah raga adalah Perbuatan orang yang lagi magang
“olah batin” Menyucikan diri dengan sarana air, Yang sudah lumrah misalnya lima
waktu Sebagai rasa menghormat waktu |
50 |
Inguni uni durung Sinarawung wulang kang sinerung Lagi iki bangsa kas ngetokken
anggit Mintokken kawignyanipun Sarengate elok elok |
Zaman dahulu belum pernah dikenal ajaran yang penuh
tabir, Baru kali ini ada orang
menunjukkan hasil rekaan, memamerkan ke-bisa-an nya amalannya aneh aneh |
51 |
Thithik kaya santri Dul Gajeg kaya santri brai kidul Saurute Pacitan pinggir pasisir Ewon wong kang padha nggugu Anggere padha nyalemong |
Kadang seperti santri “Dul”
(gundul) Bila tak salah, seperti santri
wilayah selatan Sepanjang Pacitan tepi pantai Ribuan orang yang percaya. Asal-asalan dalam berucap |
52 |
Kasusu arsa weruh Cahyaning Hyang kinira yen karuh Ngarep arep urub arsa den kurebi Tan wruh kang mangkono iku Akale kaliru enggon |
Keburu ingin tahu, cahaya Tuhan dikira dapat
ditemukan, Menanti-nanti besar keinginan
(mendapatkan anugrah) namun gelap mata Orang tidak paham yang demikian
itu Nalarnya sudah salah kaprah |
53 |
Yen ta jaman rumuhun Tata titi tumrah tumaruntun Bangsa srengat tan winor lan laku
batin Dadi nora gawe bingung Kang padha nembah Hyang Manon |
Bila
zaman dahulu, Tertib teratur
runtut harmonis sariat
tidak dicampur aduk dengan olah batin, jadi
tidak membuat bingung bagi
yang menyembah Tuhan |
54 |
Lire sarengat iku Kena uga ingaran laku Dhingin ajeg kapindone ataberi Pakolehe putraningsun Nyenyeger badan mrih kaot |
Sesungguhnya sariat itu dapat disebut olah,
yang bersifat ajeg dan tekun. Anakku, hasil sariat adalah dapat
menyegarkan badan agar lebih baik, |
55 |
Wong seger badanipun Otot daging kulit balung sungsum Tumrah ing rah memarah Antenging ati Antenging ati nunungku Angruwat ruweding batos |
badan, otot, daging, kulit dan
tulang sungsumnya menjadi segar, Mempengaruhi darah, membuat tenang
di hati. Ketenangan hati membantu Membersihkan kekusutan batin |
56 |
Mangkono mungguh ingsun Ananging ta sarehne asnafun Beda beda panduk pandhuming dumadi Sayektine nora jumbuh Tekad kang padha linakon |
Begitulah menurut ku ! Tetapi karena orang itu
berbeda-beda, Beda pula garis nasib dari Tuhan. Sebenarnya tidak cocok tekad yang pada dijalankan itu |
57 |
Nanging ta paksa tutur Rehne tuwa tuwase mung catur Bok lumuntur lantaraning reh utami Sing sapa temen tinemu Nugraha geming kaprabon |
Namun terpaksa memberi nasehat Karena sudah tua kewajibannya
hanya memberi petuah. Siapa tahu dapat lestari menjadi
pedoman tingkah laku utama. Barang siapa bersungguh-sungguh
akan mendapatkan anugrah kemuliaan dan
kehormatan. |
58 |
Samengko sembah kalbu Yen lumintu uga dadi laku Laku agung kang kagungan Narapati Patitis tetesing kawruh Meruhi marang kang momong |
Nantinya, sembah
kalbu itu jika berkesinambungan juga
menjadi olah spiritual. Olah (spiritual) tingkat tinggi
yang dimiliki Raja. Tujuan ajaran ilmu ini; untuk memahami yang mengasuh diri
(guru sejati/pancer) |
59 |
Sucine tanpa banyu Mung nyunyuda mring hardaning
kalbu Pambukane tata titi ngati ati Atetep telaten atul Tuladan marang waspaos |
Bersucinya tidak menggunakan air Hanya menahan nafsu di hati Dimulai dari perilaku yang
tertata, teliti dan hati-hati (eling dan waspada) Teguh, sabar dan tekun, semua menjadi watak dasar, Teladan bagi sikap waspada. |
60 |
Mring jatining pandulu Panduk ing ndon dedalan satuhu Lamun lugu legutaning reh maligi Lageane tumalawung Wenganing alam kinaot |
Dalam penglihatan yang sejati, Menggapai sasaran dengan tata cara
yang benar. Biarpun sederhana tatalakunya dibutuhkan
konsentrasi Sampai terbiasa mendengar suara
sayup-sayup dalam keheningan Itulah, terbukanya “alam lain” |
61 |
Yen wus kambah kadyeku Sarat sareh saniskareng laku Kalakone saka eneng ening eling Ilanging rasa tumlawung Kono adiling Hyang Manon |
Bila telah mencapai seperti itu, Saratnya sabar segala tingkah
laku. Berhasilnya dengan cara; Membangun kesadaran, mengheningkan
cipta, pusatkan fikiran kepada energi Tuhan. Dengan hilangnya rasa sayup-sayup,
di situlah keadilan Tuhan terjadi. (jiwa memasuki alam gaib rahasia Tuhan) |
62 |
Gagare ngunggar kayun Tan kayungyun mring ayuning kayun Bangsa anggit yen ginigit nora
dadi Marma den awas den emut Mring pamurunging kalakon |
Gugurnya jika menuruti kemauan
jasad (nafsu) Tidak suka dengan indahnya
kehendak rasa sejati, Jika merasakan keinginan yang
tidak-tidak akan gagal. Maka awas dan ingat lah dengan yang membuat gagal tujuan |
63 |
Samengko kang tinutur Sembah katri kang sayekti katur Mring Hyang Sukma sukmanen saari
ari Arahen dipun kacakup Sembaling jiwa sutengong |
Nanti yang diajarkan Sembah ketiga yang
sebenarnya diperuntukkan kepada Hyang sukma (jiwa). Hayatilah dalam kehidupan
sehari-hari Usahakan agar mencapai sembah jiwa
ini anakku ! |
64 |
Sayekti luwih perlu Ingaranan pepuntoning laku Kalakuwan tumrap kang bangsaning
batin Sucine lan awas emut Mring alaming lama maot |
Sungguh lebih penting, yang disebut sebagai ujung jalan
spiritual, Tingkah laku olah batin, yakni menjaga kesucian dengan awas dan
selalu ingat akan alam nan abadi kelak. |
65 |
Ruktine ngangkah ngukut Ngiket ngruket triloka kakukut Jagad agung ginulung lan jagad
alit Den kandel kumadel kulup Mring kelaping alam kono |
Cara menjaganya dengan menguasai,
mengambil, mengikat, merangkul erat tiga jagad yang dikuasai. Jagad besar tergulung oleh jagad
kecil, Pertebal keyakinanmu anakku ! Akan kilaunya alam tersebut. |
66 |
Kaleme mawi limut Kalamatan jroning alam kanyut Sanyatane iku kanyatan kaki Sejatine yen tan emut Sayekti tan bisa awor |
Tenggelamnya rasa melalui suasana
“remang berkabut”, Mendapat firasat dalam alam yang
menghanyutkan, Sebenarnya hal itu kenyataan,
anakku ! Sejatinya jika tidak ingat Sungguh tak bisa “larut” |
67 |
Pamete saka luyut Sarwa sareh saliring panganyut Lamun yitna kayitnan kang mitayani Tarlen mung pribadinipun Kang katon tinonton kono |
Jalan keluarnya dari luyut (batas
antara lahir dan batin) Tetap sabar mengikuti “alam yang
menghanyutkan” Asal hati-hati dan waspada yang
menuntaskan tidak lain hanyalah diri pribadinya yang tampak terlihat di situ |
68 |
Nging away salah surup Kono ana sajatining urub Yeku urub pangareb uriping budi Sumirat sirat narawung Kadya kartika katonton |
Tetapi jangan salah mengerti Di situ ada cahaya sejati Ialah cahaya pembimbing, energi penghidup akal budi. Bersinar lebih terang dan
cemerlang, tampak bagaikan bintang |
69 |
Yeku wenganing kalbu Kabukane kang wengku winengku Wewengkone wis kawengku neng
sireki Nging sira uga kawengku Mring kang pindha kartika byor |
Yaitu membukanya pintu hati Terbukanya yang kuasa-menguasai
(antara cahaya/nur dengan jiwa/roh). Cahaya itu sudah kau (roh) kuasai Tapi kau (roh) juga dikuasai oleh cahaya yang seperti bintang
cemerlang. |
70 |
Samengko ingsun tutur Gantya sembah ingkang kaping catur Sembah rasa karasa wosing dumadi Dadine wis tanpa tuduh Mung kalawan kasing batos |
Nanti ingsun ajarkan, Beralih sembah yang
ke empat. Sembah rasa terasalah
hakekat kehidupan. Terjadinya sudah tanpa petunjuk, hanya dengan kesentosaan batin |
71 |
Kalamun durung lugu Aja pisan wani ngaku aku Antuk siku kang mangkono iku kaki Kena uga wenang muluk Kalamun wus padha melok |
Apabila belum bisa membawa diri, Jangan sekali-kali berani
mengaku-aku, mendapat laknat yang demikian itu
anakku ! Artinya, seseorang berhak berkata
apabila sudah mengetahui dengan nyata. |
72 |
Meloke ujar iku Yen wus ilang sumelanging kalbu Amung kandel kumandel Amarang ing takdir Iku den awas den emut Den memet yen arsa momot |
Menghayati pelajaran ini Bila sudah hilang keragu-raguan
hati. Hanya percaya dengan
sungguh-sungguh kepada takdir itu harap diwaspadai, diingat, dicermati bila ingin menguasai
seluruhnya. |
73 |
Pamoting ujar iku Kudu santosa ing budi teguh sarta
sabar tawekal legaweng ati Trima lila ambeg sadu Weruh wekasing dumados |
Melaksanakan petuah itu Harus kokoh budipekertinya Teguh serta sabar tawakal lapang dada Menerima dan ikhlas apa adanya
sikapnya dapat dipercaya Mengerti “sangkan paraning
dumadi”. |
74 |
Sabarang tindak tanduk Tumindake lan sakadaripun, Den ngaksama kasisipaning sesami, Sumimpanga ing laku dur, Hardaning budi kang ngrodon. |
Segala tindak tanduk dilakukan ala kadarnya, memberi maaf atas kesalahan
sesama, menghindari perbuatan tercela, (dan) watak angkara yang besar. |
75 |
Dadya weruh iya dudu, Yeku minangka pandaming kalbu, Ingkang buka ing kijab bullah
agaib, Sesengkeran kang sinerung, Dumunung telenging batos. |
Sehingga tahu baik dan buruk, Demikian itu sebagai ketetapan
hati, Yang membuka penghalang/tabir
antara insan dan Tuhan, Tersimpan dalam rahasia, Terletak di dalam batin. |
76 |
Rasaning urip iku, Krana momor pamoring sawujud, Wujudollah sumrambah ngalam
sakalir, Lir manis kalawan madu, Endi arane ing kono. |
Rasa hidup itu dengan cara manunggal dalam satu
wujud, Wujud Tuhan meliputi alam semesta, bagaikan rasa manis dengan madu.
Begitulah ungkapannya. |
77 |
Endi manis endi madu, Yen wis bisa nuksmeng pasang semu, Pasamoaning hebing kang Mahasuci, Kasikep ing tyas kacakup, Kasat mata lair batos. |
Mana manis mana madu, apabila sudah bisa menghayati
gambaran itu, Bagaimana pengertian sabda Tuhan, Hendaklah digenggam di dalam hati,
sudah jelas dipahami secara lahir dan batin. |
78 |
Ing batin tan kaliru Kedhap kilap liniling ing kalbu, Kang minangka colok celaking Hyang
Widhi, Widadaning budi sadu, Pandak panduking liru nggon. |
Dalam batin tak keliru, Segala cahaya indah dicermati
dalam hati, Yang menjadi petunjuk dalam
memahami hakekat Tuhan, Selamatnya karena budi (bebuden)
yang jujur (hilang nafsu), Agar dapat merasuk beralih
“tempat”. |
79 |
Nggonira mrih tulus, Kalaksitaning reh kang rinuruh, Nggyanira mrih wiwal warananing
gaib, Paranta lamun tan weruh, Sasmita jatining endhog. |
Agar usahamu berhasil, Dapat menemukan apa yang dicari, upayamu agar dapat melepas
penghalang kegaiban, Apabila kamu tidak paham ;
lihatlah tentang bagaimana terjadinya telur. |
80 |
Putih lan kuningipun, Lamun arsa titah, titah teka mangsul, Dene nora mantra-mantra yen ing
lair, Bisa aliru wujud, Kadadeyane ing kono. |
Putih dan kuningnya, bila akan mewujud (menetas), wujud datang berganti, tak disangka-sangka, bila kelahirannya dapat berganti wujud, Kejadiannya di situ ! |
81 |
Istingarah tan metu, Lawan istingarah tan lumebu, Dene ing njro wekasane dadi njawi, Rasakna kang tuwajuh, Aja kongsi kabasturon. |
Dipastikan tidak keluar, juga tidak masuk, Kenyataannya yang di dalam
akhirnya menjadi di luar, Rasakan sunguh-sungguh, Jangan sampai terlanjur tak bisa
memahami. |
82 |
Karana yen kebanjur, Kajantaka tumekeng saumur, Tanpa tuwas yen tiwasa ing dumadi, Dadi wong ina tan weruh, Dheweke den anggep dayoh. |
Sebab apabila sudah terlanjur, akan tak tenang sepanjang hidup,
tidak ada gunanya bila kelak mati, Menjadi orang hina yang bodoh, dirinya sendiri malah dianggap
tamu. |
Vidio tembang: https://youtu.be/Tl0QdrhJm5k
Tidak ada komentar:
Posting Komentar