PUPUH SINOM
Pupuh sinom ing serat Wedhatama iki ana 18 pada, yaiku pada 15 nganti tekan pada 32
SINOM (Sembah
Cipta/Kalbu/Tarekat) |
||
15 |
Nulada laku utama Tumrape wong Tanah jawi, Wong agung ing Ngeksiganda, Panembahan Senopati, Kepati amarsudi, Sudane hawa lan nepsu, Pinepsu tapa brata, Tanapi ing siyang ratri, Amamangun karyenak tyasing sesama. |
Contohlah perilaku utama, bagi kalangan orang Jawa (Nusantara), orang besar dari Ngeksiganda
(Mataram), Panembahan Senopati, yang tekun, mengurangi hawa nafsu,
dengan jalan prihatin (bertapa), serta siang malam selalu berkarya membuat hati
tenteram bagi sesama (kasih sayang) |
16 |
Samangsane pasamuan, mamangun
marta martani, Sinambi ing saben mangsa, Kala kalaning asepi, Lelana teki-teki, Nggayuh geyonganing kayun, Kayungyun eninging tyas, Sanityasa pinrihatin, Puguh panggah cegah dhahar lawan
nendra. |
Dalam setiap pergaulan, membangun sikap tahu diri. Setiap ada kesempatan, Di saat waktu longgar, mengembara untuk bertapa, menggapai cita-cita hati, hanyut dalam keheningan kalbu. Senantiasa menjaga hati untuk
prihatin (menahan hawa nafsu), dengan tekad kuat, membatasi makan
dan tidur. |
17 |
Saben mendra saking wisma, Lelana lalading sepi, Ngingsep sepuhing supana, Mrih pana pranaweng kapti, Tis tising tyas marsudi, Mardawaning budya tulus, Mesu reh kasudarman, Neng tepining jalanidhi, Sruning brata kataman wahyu
dyatmika. |
Setiap mengembara meninggalkan
rumah (istana), berkelana ke tempat yang sunyi
(dari hawa nafsu), menghirup tingginya ilmu, agar jelas apa yang menjadi tujuan
(hidup) sejati. Hati bertekad selalu berusaha
dengan tekun, memperdayakan akal budi menghayati cinta kasih, ditepinya samudra. Kuatnya bertapa diterimalah wahyu
dyatmika (hidup yang sejati). |
18 |
Wikan wengkoning samodra, Kederan wus den ideri, Kinemat kamot hing driya, Rinegan segegem dadi, Dumadya angratoni, Nenggih Kangjeng Ratu Kidul, Ndedel nggayuh nggegana, Umara marak maripih, Sor prabawa lan wong agung
Ngeksiganda |
Memahami kekuasaan di dalam
samodra seluruhnya sudah dijelajahi, “kesaktian” melimputi indera Ibaratnya cukup satu genggaman
saja sudah jadi, berhasil berkuasa, Kangjeng Ratu Kidul, Naik menggapai awang-awang, (kemudian) datang menghadap dengan
penuh hormat, kepada Wong Agung Ngeksigondo. |
19 |
Dahat denira aminta, Sinupeket pangkat kanthi, Jroning alam palimunan, ing
pasaban saben sepi, Sumanggem anyanggemi, Ing karsa kang wus tinamtu, Pamrihe mung aminta, Supangate teki-teki, Nora ketang teken janggut suku
jaja. |
Memohon dengan sangat lah beliau, agar diakui sebagai sahabat setia,
di dalam alam gaib, tempatnya berkelana setiap sepi. Bersedialah menyanggupi, kehendak yang sudah digariskan. Harapannya hanyalah meminta restu dalam bertapa, Meski dengan susah payah. |
20 |
Prajanjine abipraya, Saturun-turuning wuri, Mangkono trahing ngawirya, Yen amasah mesu budi, Dumadya glis dumugi, Iya ing sakarsanipun, Wong agung Ngeksiganda, Nugrahane prapteng mangkin, Trah tumerah dharahe padha wibawa. |
Perjanjian sangat mulia, untuk seluruh keturunannya di
kelak kemudian hari. Begitulah seluruh keturunan orang
luhur, bila mau mengasah akal budi akan cepat berhasil, apa yang diharapkan orang besar
Mataram, anugerahnya hingga kelak dapat mengalir di seluruh darah
keturunannya, dapat memiliki wibawa. |
21 |
Ambawani tanah Jawa, Kang padha jumeneng aji, Satriya dibya sumbaga, Tan lyan trahing Senopati, Pan iku pantes ugi, Tinelad labetipun, Ing sakuwasanira, Enake lan jaman mangkin, Sayektine tan bisa ngepleki kuna. |
Menguasai tanah Jawa (Nusantara), yang menjadi raja (pemimpin), satria sakti tertermasyhur, tak lain keturunan Senopati, hal ini pantas pula sebagai tauladan budi pekertinya, Sebisamu, terapkan di zaman nanti, Walaupun tidak bisa persis sama seperti di masa silam. |
22 |
Lowung kalamun tinimbang, Ngaurip tanpa prihatin, Nanging ta ing jaman mangkya, Pra mudha kang den karemi, Manulad nelad nabi, Nayakengrat gusti rasul, Anggung ginawe umbag, Saben seba mampir masjid, Ngajab-ajab tibaning mukjijat
drajat. |
Mending bila dibanding orang hidup
tanpa prihatin, namun di masa yang akan datang
(masa kini), yang digemari anak muda, meniru-niru nabi, rasul utusan
Tuhan, yang hanya dipakai untuk
menyombongkan diri, setiap akan bekerja singgah dulu
di masjid, Mengharap mukjizat agar mendapat
derajat (naik pangkat). |
23 |
Anggung anggubel sarengat, Saringane tan den wruhi, Dalil dalaning ijemak, Kiyase nora mikani, Ketungkul mungkul sami, Bengkrakan mring masjid agung, Kalamun maca kutbah, Lelagone Dandanggendis, Swara arum ngumandhang cengkok
palaran |
Hanya memahami sariat (kulitnya)
saja, sedangkan hakekatnya tidak dikuasai, Pengetahuan untuk memahami makna
dan suri tauladan tidaklah mumpuni Mereka lupa diri, (tidak sadar) bersikap berlebih-lebihan di
masjid besar, Bila membaca khotbah berirama gaya dandanggula (seperti
bujuk rayu pariwara), suara merdu bergema gaya palaran
(lantang menantang musuh). |
24 |
Lamun sira paksa nulad, Tuladhaning Kangjeng Nabi, O, ngger kadohan panjangkah, Wateke tan betah kaki, Rehne ta sira Jawi, Sathithik bae wus cukup, Aywa guru aleman, Nelad kas ngepleki pekih, Lamun pangkuh pangangkah yekti
karahmat. |
Jika kamu memaksa meniru, tingkah laku `Kanjeng Nabi, Oh, nak terlalu naif, Biasanya tak akan betah nak, Karena kamu itu orang Jawa, sedikit saja sudah cukup. Janganlah sekedar mencari
sanjungan, Mencontoh-contoh mengikuti fiqih, apabila mampu, memang ada harapan mendapat
rahmat. |
25 |
Naging enak ngupa boga, Reh ne ta tinitah langip, Apata suweting Nata, Tani tanapi agrami, Mangkono mungguh mami, Padune wong dahat cubluk, Durung wruh cara arab, Jawaku wae tan ngenting, Parandene paripaksa mulang putra. |
Tetapi seyogyanya mencari nafkah, Karena diciptakan sebagai makhluk
lemah, Apakah mau mengabdi kepada raja, Bercocok tanam atau berdagang, Begitulah menurut pemahamanku, Sebagai orang yang sangat bodoh, Belum paham cara Arab, Tata cara Jawa saja tidak
mengerti, Namun memaksa diri mendidik anak. |
26 |
Saking duk maksih taruna, Sadhela wus anglakoni, Aberag marang agama, Maguru anggering kaji, Sawadine tyas mami, Banget wedine ing mbesuk, Pranatan ngakir jaman, Tan tutug kaselak ngabdi, Nora kober sembahyang gya
tinimbalan. |
Dikarenakan waktu masih muda, Keburu menempuh belajar pada
agama, Berguru menimba ilmu pada yang
haji, maka yang terpendam dalam hatiku, menjadi sangat takut akan hari kemudian, Keadaan di akhir zaman, Tidak tuntas keburu “mengabdi” Tidak sempat sembahyang terlanjur
dipanggil. |
27 |
Marang ingkang asung pangan, Yen kesuwen den dukani, Abubrah kawur tyas ingwang, Lir kiyamat saben ari, Bot Allah apa Gusti, Tambuh tambuh solahingsun, Lawas lawas nggraita, Rehne ta suta priyayi, Yen mamriha dadi kaum temah
nistha. |
Kepada yang memberi makan, Jika kelamaan dimarahi, Menjadi kacau balau perasaanku, Seperti kiyamat saban hari, Berat “Allah” atau “Gusti”, Bimbanglah sikapku, Lama-lama berfikir, Karena anak turun priyayi, Bila ingin jadi juru doa (kaum)
dapatlah nista, |
28 |
Tuwin ketip suragama, Pan ingsun nora winaris, Angur baya ngantepana, Pranatan wajibing urip, Lampahan angluluri, Kuna kumunanira, Kongsi tumekeng samangkin, Kikisane tan lyan amung ngupa
boga. |
begitu pula jika aku menjadi
pengurus dan juru dakwah agama. Karena aku bukanlah keturunannya, Lebih baik memegang teguh aturan dan kewajiban hidup, Menjalankan pedoman hidup warisan leluhur dari zaman dahulu
kala hingga kelak kemudian hari. Ujungnya tidak lain hanyalah
mencari nafkah. |
29 |
Bonggan kan tan merlok-na, Mungguh ugering ngaurip, Uripe lan tri prakara, Wirya arta tri winasis, Kalamun kongsi sepi, Saka wilangan tetelu, Telas tilasing janma, Aji godhong jati aking, Temah papa papariman ngulandara. |
Salahnya sendiri yang tidak
mengerti, Paugeran orang hidup itu demikian
seyogyanya, hidup dengan tiga perkara; Keluhuran (kekuasaan), harta (kemakmuran), ketiga ilmu pengetahuan. Bila tak satu pun dapat diraih
dari ketiga perkara itu, habis lah harga diri manusia. Lebih berharga daun jati kering,
akhirnya mendapatlah derita, jadi pengemis dan terlunta. |
30 |
Kang wus waspadha ing patrap, Manganyut ayat winasis, Wasana wosing jiwangga, Melok tanpa aling-aling, Kang ngalingi kalingling, Wenganing rasa tumlawung, Keksi saliring jaman, Angelangut tanpa tepi, Yeku ingaran tapa tapaking Hyang
Suksma. |
Yang sudah paham tata caranya, Menghayati ajaran utama, Jika berhasil merasuk ke dalam
jiwa, akan melihat tanpa penghalang, Yang menghalangi tersingkir, Terbukalah rasa sayup menggema. Tampaklah seluruh cakrawala, Sepi tiada bertepi, Yakni disebut “tapa tapaking Hyang Sukma”. |
31 |
Mangkono janma utama, Tuman tumanem ing sepi, Ing saben rikala mangsa, Masah amemasuh budi, Laire anetepi, Ing reh kasatriyanipun, Susilo anor raga, Wignya met tyasing sesami, Yeku aran wong barek berag agama. |
Demikianlah manusia utama, Gemar terbenam dalam sepi (meredam
nafsu), Di saat-saat tertentu, Mempertajam dan membersihkan budi, Bermaksud memenuhi tugasnya
sebagai satria, berbuat susila rendah hati, pandai menyejukkan hati pada
sesama, itulah sebenarnya yang disebut
menghayati agama. |
32 |
Ing jaman mengko pan ora, Arahe para taruni, Yen antuk tuduh kang nyata, Nora pisan den lakoni, Banjur njujurken kapti, Kakekne arsa winuruk, Ngandelken gurunira, Panditane praja sidik, Tur wus manggon pamucunge Mring makripat |
Di zaman kelak tiada demikian, sikap anak muda bila mendapat petunjuk
nyata, tidak pernah dijalani, Lalu hanya menuruti kehendaknya, Kakeknya akan diajari, dengan mengandalkan gurunya, yang dianggap pandita negara yang
pandai, serta sudah menguasai makrifat. |
Tidak ada komentar:
Posting Komentar